Agnostycyzm
Agnostycyzm (stgr. ἄγνωστος α- a-, bez + γνώσις gnōsis, wiedzy; od gnostycyzmu) – pogląd filozoficzny, według którego obecnie niemożliwe jest całkowite poznanie rzeczywistości[1][2][3]. W kontekście religijnym agnostycyzm oznacza niemożliwość dowiedzenia się, czy Bóg lub bogowie istnieją, czy też nie[3]. Osobą, która wprowadziła termin agnostycyzm, jest Thomas Henry Huxley[4]. Agnostycyzm przybiera różne formy, i tak agnostyk może być ateistą, teistą albo żadnym z nich[5].
Bertrand Russell w broszurze „Kto to jest agnostyk?” stwierdził, że chrześcijanie twierdzą, że wiemy, że Bóg jest, ateiści – że wiemy, że Boga nie ma, natomiast agnostycy przyjmują, że nie ma dostatecznych podstaw, aby potwierdzić istnienie Boga lub mu zaprzeczyć.
Według filozofa Jana Hartmana agnostycyzm można opisać następująco[6]:
- Agnostycyzm to postawa uczciwości intelektualnej. Agnostyk mówi tak: gdyby Bóg istniał, oczekiwałby, że będę agnostykiem, bo naprawdę nie wiem. Jest pychą udawać, że się wie coś, czego się nie wie.
Za najprostszą – acz nie we wszystkich przypadkach trafną – różnicę w odróżnieniu agnostyka od ateisty można przyjąć stwierdzenie: Ateista nie wierzy i zaprzecza, agnostyk nie jest przekonany do istnienia Boga (lub bogów), ale też nie zaprzecza jego (ich) istnieniu.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Słowo „agnostyk” wprowadził Thomas Henry Huxley w 1871 r., aby opisać filozofię, która sprzeciwia się gnostycyzmowi, mając na myśli nie tylko grupę religijną z początku pierwszego tysiąclecia, lecz wszystkie twierdzenia duchowej lub mistycznej wiary[7].
Przywódcy wczesnego Kościoła chrześcijańskiego używali greckiego słowa gnoza (wiedza, poznanie) dla opisania „wiedzy duchowej”. Agnostycyzmu nie wolno mylić z religijnymi nurtami przeciwstawnymi doktrynie gnozy i gnostycyzmu; te nurty zwykle nie mają wiele wspólnego z agnostycyzmem. Huxley użył pojęcia w znaczeniu generalnym.
Klasyfikacja agnostycyzmu
[edytuj | edytuj kod]Agnostycyzm można podzielić na kilka kategorii. Współczesne wersje to:
- Silny agnostycyzm – istnienia Boga lub bogów nie można udowodnić w żaden sposób i nigdy nie uda się tego udowodnić.
- Słaby agnostycyzm – istnienie Boga lub bogów jest obecnie niewiadome, lecz może stać się wiadome w przyszłości, dlatego na razie należy wstrzymać się z oceną.
- Agnostyzm teistyczny (również agnostycyzm religijny) – nie wiadomo, czy bogowie istnieją, a mimo to nadal w nich wierzy. Agnostycyzm religijny odrzuca jednak wszystkie treści religijne, zawarte w tradycji i świętych księgach uważając, że ich wartość poznawcza jest zbliżona do legend. Według niego, aby coś zbadać, trzeba mieć ścisłą definicję tego, co się bada – dopiero wtedy możliwe jest stworzenie odpowiedniej metody i przyrządu badawczego.
- Ateizm agnostyczny – nie wierzy w żadnego boga, mimo że wie o braku możliwości udowodnienia nieistnienia bóstw.
- Ignostycyzm – pytanie o istnienie Boga jest pozbawione sensu, ponieważ nie posiada ono weryfikowalnych (czy testowalnych) skutków i dlatego powinno być zignorowane.
- Teizm agnostyczny – wierzy w możliwość istnienia bogów, nie mogąc tego udowodnić[8].
Definicja agnostycyzmu według Richarda Dawkinsa
[edytuj | edytuj kod]Richard Dawkins w swojej książce Bóg urojony przedstawia siedmiostopniową skalę wiary w boga lub bogów:
- Silny teizm – wierzę i WIEM, że Bóg istnieje.
- De facto teizm – nie wiem, czy Bóg istnieje, ale silnie w niego wierzę i żyję w przekonaniu, że tak jest.
- Słaby teizm – nie jestem pewien, czy Bóg jest, ale i tak w niego wierzę.
- Agnostycyzm – istnienie Boga i jego nieistnienie są tak samo niemożliwe do udowodnienia.
- Słaby ateizm – nie wiem, czy Bóg istnieje, ale jestem sceptyczny.
- De facto ateizm – nie wiem na pewno, ale uważam, że Bóg jest bardzo nieprawdopodobny.
- Silny ateizm – wiem na pewno, że Boga nie ma.
Agnostycyzm a poznanie
[edytuj | edytuj kod]Agnostycyzm filozoficzny to pogląd odnoszący się do ludzkiego poznania. Głosi on, że ludzkie poznanie jest ograniczone[3] i nie dostarcza obiektywnej wiedzy o rzeczywistości[9] lub nie możemy zweryfikować jej prawdziwości[10]. Jest to pojęcie bardzo bliskie sceptycyzmowi filozoficznemu.
Agnostycyzm skupia się wyłącznie na możliwościach poznania, nie zaś na jego wartości[3].
Agnostycyzm w Polsce
[edytuj | edytuj kod]W Polsce agnostycy według badań CBOS z 2012 r. stanowią razem z ateistami i bezwyznaniowcami 4,2% społeczeństwa[11] i podobnie jak ateiści zgrupowani są wokół:
- portalu racjonalista.pl
- Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów
- Towarzystwa Kultury Świeckiej im. Tadeusza Kotarbińskiego
- Polskiego Stowarzyszenia Wolnomyślicieli im. Kazimierza Łyszczyńskiego
- Stowarzyszenia na rzecz państwa neutralnego światopoglądowo NEUTRUM
W rzeczywistości odsetek ten jest zdecydowanie wyższy ponieważ wiele osób, które opuściły kościół i porzuciły wiarę nie dokonało aktu apostazji[potrzebny przypis].
Agnostycy są też określani jako religijna szara strefa[6].
Krytyka agnostycyzmu
[edytuj | edytuj kod]Agnostycyzm krytykuje się z perspektywy różnych stanowisk. Blaise Pascal przedstawił argument, znany jako zakład Pascala, w którym przekonywał o potrzebie wiary niezależnie od obecności dowodów istnienia boga. William James odrzucał uniwersalną konieczność wyboru na podstawie wiedzy empirycznej i stwierdził, że niektóre hipotezy (jak istnienie boga) wymagają decyzji opartej na emocjonalnej naturze człowieka[12]. Niektórzy ateiści krytykują użycie terminu agnostycyzm jako funkcjonalnie nierozróżnialnego od ateizmu. Powoduje to częstą krytykę tych, którzy przyjmują ten termin, unikając etykiety ateistycznej[potrzebny przypis].
Krytyka teistyczna
[edytuj | edytuj kod]Krytycy teistyczni twierdzą, że w praktyce agnostycyzm jest niemożliwy, ponieważ człowiek może żyć tylko tak, jakby Bóg nie istniał (etsi deus non-daretur), lub jakby istniał Bóg (etsi deus daretur)[13][14][15].
Uczeni religijni tacy jak Laurence B. Brown krytykują nadużycia słowa agnostycyzm, twierdząc, że stał się jednym z najbardziej błędnych terminów w metafizyce. Laurence B. Brown stawia pytanie: „Twierdzisz, że nic nie może być znane z całą pewnością ... jak więc możesz być tak pewny?”[16][17].
Kościół katolicki traktuje agnostycyzm podobnie jak ateizm. Katechizm Kościoła Katolickiego uznaje agnostycyzm w odniesieniu do Boga za grzech przeciwko cnocie religijności, uważając, że agnostycyzm może się wiązać zarówno z jakimś poszukiwaniem Boga, jak i z ucieczką przed ostatecznymi pytaniami egzystencjalnymi oraz lenistwem sumienia moralnego i być równoznaczny z ateizmem praktycznym[18].
Krytyka ateistyczna
[edytuj | edytuj kod]Według Richarda Dawkinsa, rozróżnienie między agnostycyzmem a ateizmem jest niewygodne i zależy od tego, jak blisko zera osoba jest skłonna ocenić prawdopodobieństwo istnienia jakiegokolwiek podmiotu podobnego do boga. O sobie, kontynuuje Dawkins: „Jestem agnostykiem tylko w takim zakresie, w jakim jestem agnostykiem o wróżkach na dole ogrodu”[19]. Dawkins identyfikuje również dwie kategorie agnostycyzmu; „Tymczasowa Agnostykacja w praktyce” (TAP) i „Stała Agnostykacja Zasad” (PAP). Stwierdza on, że „agnostycyzm o istnieniu Boga należy do kategorii przejściowej lub kategorii TAP albo istnieje albo nie. Jest to pytanie naukowe, pewnego dnia możemy znać odpowiedź, a tymczasem możemy powiedzieć coś dość silnego O prawdopodobieństwie” i uważa PAP za „głęboko nieunikniony rodzaj ogrodzenia”[20].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- egzystencjalizm
- gnostycyzm
- Internetowa Lista Ateistów i Agnostyków
- ruch racjonalistyczny
- relatywizm
- sceptycyzm
- sekularyzm
- solipsyzm
- dyskordianizm
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Agnostycyzm. W: Mirosław Jarosz: Słownik Wyrazów Obcych. Warszawa: Wyd. Europa, 2001. ISBN 83-87977-08-X.
- ↑ Słownik Języka Polskiego PWN: Agnostycyzm.
- ↑ a b c d Jerzy Kopania: Agnostycyzm. W: Jan Hartman: Słownik filozofii. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2004, s. 12. ISBN 83-7389-587-6.
- ↑ Agnostycyzm. Portal Onet „WIEM”. [dostęp 2014-12-21]. (pol.).
- ↑ Andrzej Koraszewski: Agnostyk czy ateista?. Racjonalista.tv. [dostęp 2014-12-02]. (pol.).
- ↑ a b Mariusz Janicki, Malwina Dziedzic: W co wierzą agnostycy. Polityka.pl, 2012-10-02. [dostęp 2014-07-21]. (pol.).
- ↑ American Heritage Dictionary, 2000, ‘agnostic’.
- ↑ Marek Chorążewicz: Warto zadać sobie pytanie: jaki jest mój własny światopogląd?. Wiadomości24.pl. [dostęp 2014-12-16]. (pol.).
- ↑ agnostycyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-05] .
- ↑ agnostycyzm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-12-21] .
- ↑ Zmiany religijności Polaków po śmierci Jana Pawła II na dzień 11 stycznia 2012 – Centrum Badania Opinii Społecznej.
- ↑ agnosticism, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-07-11] (ang.).
- ↑ Sandro Magister , Habermas writes to Ratzinger and Ruini responds” [online] [dostęp 2008-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-29] (ang.).
- ↑ Why can’t I live my life as an agnostic? – Faith Facts [online], 2007 [dostęp 2008-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2008-05-16] .
- ↑ Joseph Ratzinger , Christianity and the Crisis of Cultures, Ignatius Press, 2006, ISBN 978-1-58617-142-1 (ang.).
- ↑ WebCite query result [online], www.webcitation.org [dostęp 2017-07-11] (ang.).
- ↑ Laurence B. Brown , MisGod’ed: A Roadmap of Guidance and Misguidance in the Abrahamic Religions, CreateSpace Independent Publishing Platform, 22 lutego 2008, ISBN 978-1-4196-8148-6 [dostęp 2017-07-11] (ang.).
- ↑ Pierwsze Przykazanie – Agnostycyzm. [w:] Katechizm Kościoła Katolickiego [on-line]. opoka.org.pl. [dostęp 2011-03-22]. (pol.).
- ↑ Richard Dawkins , The God Delusion, 2007, s. 51, ISBN 978-0-552-77429-1 .
- ↑ Richard Dawkins , The God Delusion, 2007, s. 47–48, ISBN 978-0-552-77429-1 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Polskojęzyczne
- Stanisław Kamiński, Stanisław Zięba, Agnostycyzm, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-05].
Artykuły na stronie racjonalista.pl [dostęp 2024-05-08]:
- Barbara Stanosz, Agnostycyzm, 14 kwietnia 2004.
- Maria Szyszkowska, Agnostycyzm, 11 maja 2003.
- Anglojęzyczne
- Paul Draper , Atheism and Agnosticism, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 2 sierpnia 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2020-01-23] (ang.). (Ateizm a agnostycyzm)
- Agnosticism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].